اینترنت طبقاتی چیست؟

چند ماه پیش بود که وزیر ارتباطات برای اولین بار حرف اینترنت طبقاتی را پیش کشید. طبق این طرح، سطوح دسترسی به اینترنت برای افراد مختلف متفاوت خواهد بود. کمی بعد از اعلام وزیر ارتباطات، استادان دانشگاه به کل شبکه اینترنت دسترسی پیدا کردند تا بخشی از اینترنت طبقاتی اجرایی شود. در این مطلب، به سوال اینترنت طبقاتی چیست پاسخ خواهیم داد و تمام شبهات این طرح را شفاف‌سازی می‌کنیم. پس در ادامه با کالاتیک همراه باشید.

بحث «اینترنت طبقاتی» یا «اینترنت تخصصی» از سال‌ها پیش مطرح بوده اما در ماه‌های اخیر و با اعمال محدودیت‌های بیشتر پلتفرم‌های بین‌المللی، اینترنت طبقاتی دوباره سر زبان‌ها افتاده است و پیش از انتشار آیین‌نامه اینترنت طبقاتی، رسانه‌هایی مانند زومیت و اقتصاد آنلاین از شروع مرحله تست آن خبر داده بودند.

به‌روزرسانی 11 دی 1401: در این به‌روزرسانی به اجرایی شدن طرح اینترنت طبقاتی پرداختیم.

اینترنت طبقاتی یعنی چه؟

اینترنت طبقاتی یعنی اینترنتی که افراد مختلف، به بخش‌های خاصی از اینترنت دسترسی دارند و برخی بخش‌های دیگر از دسترس آن‌ها خارج خواهد بود. به عنوان مثال، دانشجویان می‌توانند با خرید گوشی موبایل یا استفاده از سیستم کامپیوتر، از یوتیوب بدون محدودیت استفاده کنند اما عموم مردم از استفاده از این پلتفرم محروم خواهند بود.

اینترنت طبقاتی به گونه‌ای است که طبق آن دانشجویان و دانش‌آموزان یک سطح، کسب‌وکارها به یک سطح، سیاسیون و مدیران و مسئولان هم به سطح دیگری از اینترنت دسترسی خواهند داشت. این طبقه‌بندی به تازگی عملی نشده و از 10 سال پیش به نوعی اجرایی شده است.

داستان اینترنت طبقاتی از کجا شروع شد؟

از سال 1391 تاکنون ابزارهای عبور از فیلترینگ در اختیار برخی نهادها و سازمان‌ها قرار می‌گیرد و مسئولان در دوره‌های مختلف حرف آن را پیش کشیده‌اند. محمد جواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات دولت دوازدهم سال 1398 در اظهار نظری گفته بود: «بدون ساماندهی نمی‌شود موضوع فیلترشکن‌ها را بررسی کرد. نمی‌شود سطح دسترسی برای پزشک، برای استاد دانشگاه یا برای خبرنگار با یک کودک هشت، 9 ساله برابر باشد.»

پس از آن در فروردین 1400 اینترنت طبقاتی دوباره سر زبان‌ها افتاد. در آن زبان خبری منتشر شد که اعلام می‌کرد قرار است پلتفرم یوتیوب برای برخی افراد مانند دانشجویان و خبرنگاران رفع محدودیت شود. همان زمان، محمد جعفر منتظری، دادستان کل کشور این خبر را تایید کرد و گفت که رفع فیلتر برای دستگاه‌ها در کار گروه تعیین مصادیق مجرمانه به تصویب رسیده است.

اوایل امسال نیز عیسی زارع پور، وزیر فعلی ارتباطات و فناوری اطلاعات گفته بود که بعضی از پلتفرم‌های فیلتر شده برای برخی افراد جامعه باز می‌شود. دو هفته پس از آن، استادان دانشگاه به اینترنت بدون محدودیت دسترسی پیدا کردند و اینترنت طبقاتی اجرایی شد.

اینترنت طبقاتی همان طرح صیانت است؟

اجرای اینترنت طبقاتی به نوعی شروع نقطه آغاز طرح صیانت است اما طرح صیانت به دلیل مخالفت‌های فراوان از دستور کار مجلس شورای اسلامی خارج شده است. با این حال، با توجه به شرایط فعلی و محدودیت‌های کوچک و بزرگ اینترنت به نظر می‌رسد که طرح صیانت در نهایت اجرا خواهد شد.

در حقیقت، طرح صیانت قرار است نوعی «اینترنت طبقاتی» را ارائه دهد که در آن برخی سایت‌ها و پلتفرم‌ها برای برخی افراد قابل دسترسی نباشند.

اوایل تابستان امسال که طرح صیانت سر زبان‌ها افتاده بود، عیسی زارع پور در یک برنامه تلویزیونی به طور رسمی اعلام کرد که به زودی با هماهنگی دستگاه‌های مختلف، برخی از پلتفرم‌های محدود شده برای اقشار خاصی باز خواهد شد. این اظهارات نشان می‌دهد که اینترنت طبقاتی از سوی وزیر ارتباطات به طور جدی پیگیری می‌شود.

آیا اینترنت طبقاتی واقعا اجرا شده است؟

صادق عباسی شاهکو، معاون وزیر ارتباطات و رئیس سابق سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در این باره به خبرنگار خراسان گفت: «من باید اصل این آیین نامه را ببینم تا اظهار نظر دقیق‌تری درباره یکی از بندهای آن داشته باشم.»

شاهکو در پاسخ به این سوال که آیا در کشور برای سطوح مختلف دسترسی به اینترنت در ایران وجود دارد یا خیر می‌گوید: «بالاخره در اپلیکیشن‌ها یا دامنه‌های مدیریت معمولا دسترسی‌ها را با متناسب با مسئولیت هرکسی تعیین می‌کنیم؛ بنابراین، این که یک سری افراد به اینترنت دسترسی بیشتری داشته باشند صحت دارد اما به صورت عمومی و برای همه کاربران نمی‌توانم اظهار نظر کنم؛ چون تخصصی در این موضوع ندارم اما سامانه‌های اداری و مدیریتی کاملا متناسب با اختیارات هرکسی سطح دسترسی‌های مختلفی تعریف می‌کنند.»

او در پاسخ به این سوال که برای اقشار مختلف جامعه سطح دسترسی مختلفی داریم یا خیر گفت: «تا به حال چنین چیزی نداشتم و لازم است که باز هم آیین‌نامه حمایت از فریلنسرها را بخوانم تا اظهارنظر دقیق‌تری درباره این موضوع داشته باشم.»

همچنین، سهیل یحیی زاده، عضو کمیسیون تخصصی فنی اقتصادی تنظیم مقررات درباره این مسئله گفت: «تا حالا چیزی درباره تفاوت سطح دسترسی افراد نشنیده‌ام اما اینکه اطلاع ندارم به معنای تکذیب این موضوع نیست و باید درباره آن مطالعه کنم.»

اینترنت طبقاتی و احراز هویت فریلنسرها چه ارتباطی با هم دارند؟

اوایل آذر ماه بود که کار گروه اقتصاد دیجیتال آیین‌نامه‌ای را با عنوان «حمایت ار فریلنسرها» را به تصویب رساند که در آن رد پای اینترنت طبقاتی مشاهده می‌شد. بر طبق این آیین‌نامه طرح اینترنت طبقاتی قرار است با اجرای اینترنت طبقاتی فریلنسرها گسترده‌تر شود. ماده هشت این طرح به بحث سطح دسترسی اینترنت برای فریلنسرها اشاره دارد. در این طرح، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات باید دسترسی طبقه‌بندی شده اینترنت برای فریلنسرها ایجاد کند.

طبق این ماده، وزارت ارتباطات باید زیرساخت‌های دسترسی به اینترنت پایدار و پرسرعت را برای فریلنسرهای اعتبارسنجی شده فراهم سازد. به همین دلیل، پایگاهی برای شناسایی این افراد ایجاد خواهد شد و همه در آن ثبت نام می‌کنند و می‌توانند از خدمات دولت بهره‌مند شوند. با ثبت نام در این پایگاه، پس از احراز هویت و اعتبارسنجی، به فریلنسرها خدمات دولتی اختصاص خواهد یافت. در این آیین‌نامه مسئله اعتبارسنجی بدون جزئیات بیان شده و احتمالا دولت براساس نوع اعتبار هر فریلنسر، سطح دسترسی به اینترنت را تعریف می‌کند.

اینترنت طبقاتی اجرایی شد

براساس گزارش‌های منتشر شده، به نظر می‌رسد که طرح اینترنت طبقاتی اجرایی شده است. به تازگی امیر محمدزاده لاجوردی، معاون وزیر ارتباطات در گفتگو با خبرگذاری مهر، از برنامه این وزارت برای ارائه سرویس اینترنتی با کیفیت برای افراد خاصی مانند برنامه‌نویسان و کاربران حرفه‌ای در ماه جاری خبر داده بود.

لاجوردی در ادامه گفت: «مشکل برخی از کاربران مخصوصا برنامه‌نویسان و کاربران حرفه‌ای، مربوط به دسترسی به سایت‌ها و خدماتی است که ما را تحریم کرده‌اند» و تاکید کرد «در همکاری با بخش خصوصی تلاش شده سرویس‌هایی ارائه شود که بخشی از این مشکلات را حل کند و در همین ماه سرویسی با کیفیت مناسب‌تر برای این دسته کاربران معرفی خواهد شد.»

پس از این اظهار نظر، اتحادیه فناوران رایانه تهران اطلاعیه‌ای در تاریخ 7 دی ماه در کانال تلگرام خود منتشر کرد و اظهار داشت که طی مذاکرات انجام شده، قرار است دارندگان پروانه کسب اتحادبه فناوران از امکان ویژه‌ای برای دسترسی به اینترنت بدون محدودیت برخوردار شوند. بخشی از این بیانیه به شرح زیر است:

«طی نامه‌نگاری و مذاکرات متعدد اتحادیه فناوران رایانه تهران با متولیان حوزه اینترنت کشور، پس از گذشت بیش از دو ماه از به وجود آمدن اختلال در عملکرد پلتفرم‌ها و کاهش سرعت به واسطه استفاده از فیلترشکن ها، مراجع ذی‌صلاح، دارندگان پروانه کسب این اتحادیه را به کارآمدترین و مشروع‌ترین فعلان حوزه فناوری به رسمیت شناخته و امکان رفع فیلتر پلتفرم‌ها را برای ایشان فراهم نموده‌اند.»

این اتحادیه در ادامه فرمی ارسال کرده که اعضا می‌توانند با پر کردن آن درخواست خود را برای رفع فیلتر ارسال کنند.

سخن آخر

از سال‌ها پیش قرار بر این بوده که اینترنت به جز برخی سایت‌ها و پلتفرم‌ها یا سایت‌های غیراخلاقی در شرایط عادی (و نه در شرایط امنیتی) در دسترس همه افراد باشد و محدودیت دسترسی براساس سن افراد تعریف شود و همه افراد به جز کودکان و نوجوانان کمتر از 18 سال، خودشان برای عملکرد خود در فضای مجازی پاسخگو باشند.

از طرف دیگر، دولت‌ها نیز باید شرایط را به گونه‌ای فراهم کنند تا تولیدکنندگان محتوا، شرکت‌ها و دیگر افراد به جای رفتن به سراغ پلتفرم‌های خارجی، خودشان تصمیم به استفاده از پلتفرم ایرانی بگیرند. در شرایط فعلی که پلتفرم‌های ایرانی توان رقابت با نمونه‌های خارجی را ندارند، اجرای چنین طرح‌هایی به افزایش نارضایتی کاربران منجر خواهد شد و افراد کمتری به پلتفرم‌های ایرانی خواهند آمد.

پرسش‌های متداول

آیا اینترنت طبقاتی اجرایی شده است؟

در حال حاضر این طرح به طور کامل اجرا نشده و فقط استادان دانشگاه به اینترنت بدون محدودیت دسترسی دارند. به تازگی نیز اتحادیه فناوران رایانه خبر از رفع فیلتر برخی پلتفرم‌ها برای اعضای این اتحادیه داده است.

چه زمانی اینترنت طبقاتی اجرا می‌شود؟

مسئولان هنوز تاریخ دقیقی برای اجرایی شدن این طرح اعلام نکرده‌اند؛ اما به نظر می‌رسد با شرایط فعلی و اختلال‌های زیاد در اینترنت، این طرح به زودی اجرایی شود.